Wsłuchani w Ducha. Uchwały II Synodu Archidiecezji Katowickiej

Posługa charytatywna w Kościele katowickim¹

Wstęp

1. Posługa charytatywna Kościoła wypływa z doświadczenia miłości Boga Ojca objawionej w Jezusie Chrystusie oraz z wiary w Jego słowa: „Wszystko, co uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, Mnieście uczynili” (Mt 25,40). Wszelkie dzieła miłosierdzia poprzez pomoc bliźniemu mają więc na celu spotkanie z żywym Jezusem, aż po ostateczne zjednoczenie z Nim w Królestwie Bożym.² Caritas – posługa miłości – jest bowiem sercem Kościoła, jednym z fundamentalnych jego przymiotów i zadań,³ podstawowym powołaniem każdego chrześcijanina i jednym z głównych sposobów apostolstwa.⁴
2. Z tego względu niezwykle ważne jest wykorzystanie potencjału miłości, którą Duch Święty wzbudza w członkach Kościoła, do codziennej posługi w ich środowiskach życia: w parafiach, szkołach, miejscach pracy, wspólnotach sąsiedzkich i rodzinnych. Zadaniem Kościoła jest formowanie w ludziach wrażliwości i świadomości sprzyjających tej posłudze.
3. Prócz spontanicznych dzieł miłosierdzia, do których realizacji wezwani są wszyscy i których nic nie może zastąpić, Kościół świadczy także instytucjonalną, profesjonalną pomoc potrzebującym. Ściśle wiązać się z tym musi systematyczna formacja osób zaangażowanych w niesienie pomocy, by osiągały one odpowiedni poziom wiedzy i umiejętności oraz by były – poprzez styl posługi i życia – czytelnymi znakami miłosiernej miłości Ojca.
4. Aktualny kontekst społeczny na Śląsku wskazuje na rosnące znaczenie wolontariatu prowadzonego najbliżej potrzebujących. Dlatego odpowiedzią katowickiego Kościoła powinna być działalność i rozwój parafialnych zespołów Caritas oraz kształtowanie charytatywnej wrażliwości wśród dzieci i młodzieży, przede wszystkim przez szkolne koła Caritas. Konieczne jest też określenie zakresu i form współpracy poszczególnych zespołów i kół z Caritas Archidiecezji Katowickiej, by uzyskać skuteczny i spełniający misję Kościoła system posługi,⁵ w którym centrala Caritas Archidiecezji Katowickiej – realizującej instytucjonalną posługę charytatywną w archidiecezji katowickiej – pełni posługę jedności, odpowiadając za formację osób i animację działań.

Zarządzenia i zalecenia

Organizacja posługi charytatywnej w archidiecezji katowickiej

Parafialne zespoły Caritas

1. Zarządza się powołanie przez proboszcza każdej parafii archidiecezji katowickiej parafialnego zespołu Caritas (dawniej – zespołu charytatywnego⁶).
   a. Skład parafialnego zespołu Caritas powinien być zróżnicowany w sposób pozwalający na objęcie jak najszerszym spektrum posług możliwie największej grupy potrzebujących.
   b. W skład parafialnego zespołu Caritas włącza się przynajmniej jednego z nadzwyczajnych szafarzy komunii świętej.
2. Zaleca się włączanie do parafialnych zespołów Caritas przedstawicieli wszystkich ruchów i grup duszpasterskich działających na terenie parafii. Szczegóły i zakres współdziałania określają animatorzy ruchów i grup w porozumieniu z proboszczem.
3. Zaleca się, by parafialne zespoły Caritas podejmowały współpracę z centralą i jednostkami terenowymi Caritas Archidiecezji Katowickiej oraz innymi podmiotami kościelnymi pełniącymi dzieła miłosierdzia (zwłaszcza jeżeli znajdują się na terenie parafii lub miejscowości), a także z samorządem lokalnym i organizacjami pozarządowymi. Szczegóły i zakres współdziałania określą przewodniczący zespołu oraz przełożony danego podmiotu.

Szkolne koła Caritas i wolontariat młodzieży

1. Zaleca się katechetom, nauczycielom i wychowawcom tworzenie szkolnych kół Caritas oraz wolontariatu młodzieży, który powinien skupiać w parafii młodzież niebędącą członkami szkolnego koła Caritas.
2. Szkolne koła Caritas oraz wolontariat młodzieży powinny ściśle współdziałać z parafialnymi zespołami Caritas.
3. Zaleca się, by szkolne koła Caritas oraz wolontariat młodzieży podejmowały współpracę z centralą i jednostkami terenowymi Caritas Archidiecezji Katowickiej oraz innymi podmiotami kościelnymi pełniącymi dzieła miłosierdzia, zwłaszcza jeżeli istnieją one na terenie parafii lub miejscowości.
4. Zaleca się, by wolontariat młodzieży traktować jako jedną z uzupełniających, praktycznych form przygotowania do przyjęcia sakramentu bierzmowania i działania po jego przyjęciu.

Caritas Archidiecezji Katowickiej

1. Instytucjonalną posługę charytatywną w archidiecezji katowickiej realizuje Caritas Archidiecezji Katowickiej. Cele, zadania i strukturę Caritas Archidiecezji Katowickiej określa jej statut.⁷

Formacja osób zaangażowanych w posługę charytatywną

1. Wszyscy realizujący posługę charytatywną w archidiecezji katowickiej są zobowiązani do troski o własną formację ludzką, duchową oraz intelektualną.
2. Caritas Archidiecezji Katowickiej zobowiązana jest do opracowania programu formacji charytatywnej – duchowej i intelektualnej – na poziomie parafialnym i ponad­parafialnym (wraz z odpowiednimi materiałami formacyjnymi). Zadanie to powinno być zrealizowane nie później niż dwa lata po zamknięciu Synodu we współpracy z Archidiecezjalnym Centrum Formacji Pastoralnej.
3. Za realizację programu formacji na poziomie parafialnym odpowiada proboszcz. Zaleca się zorganizowanie w danym miesiącu przynajmniej jednego spotkania o charakterze formacyjnym.
4. Za realizację programu formacji na poziomie ponadparafialnym odpowiada dyrektor Caritas Archidiecezji Katowickiej.
5. Zaleca się podjęcie następujących form realizacji formacji duchowej:
   - udział w copółrocznych dekanalnych dniach skupienia;
   - udział w corocznych rekolekcjach zamkniętych (w ciągu roku uczestniczy w nich przynajmniej jeden członek zespołu lub koła);
   - organizacja Święta Caritas (w sobotę przed Niedzielą Miłosierdzia Bożego).
   
6. Zaleca się podjęcie następujących form realizacji formacji intelektualnej:
   - udział w szkoleniach dla animatorów i członków parafialnych zespołów Caritas;
   - korzystanie z platformy internetowej;
   - prowadzenie korespondencji elektronicznej;
   - korzystanie z publikacji drukowanych.
   

Transparentność działań w ramach posługi charytatywnej

1. Zarządza się sporządzanie przez parafię i przekazywanie do Caritas Archidiecezji Katowickiej sprawozdania merytorycznego i finansowego z realizacji posługi charytatywnej za każdy rok kalendarzowy.
2. Zarządza się przygotowanie przez Caritas Archidiecezji Katowickiej wzoru sprawozdania oraz udzielanie wsparcia w zakresie prawidłowego sporządzania go przez parafię.
3. Zarządza się publikowanie przez proboszcza sprawozdania z realizacji posługi charytatywnej na stronie internetowej parafii, w gazetce parafialnej lub na tablicy ogłoszeń.
4. Zarządza się, by w czasie wizytacji kanonicznej parafii dyrektor Caritas Archidiecezji Katowickiej (bądź inna upoważniona przez Arcybiskupa Metropolitę Katowickiego osoba) przeprowadził spotkanie o charakterze formacyjno-sprawozdawczym z członkami parafialnego zespołu Caritas.

Wobec bieżących wyzwań społecznych (nowe formy świadczenia pomocy)

1. Zarządza się niezwłoczne stworzenie i dalsze prowadzenie przez Caritas Archidiecezji Katowickiej Domu Samotnej Matki.
2. Zaleca się zrzeszanie i aktywizowanie w parafiach emerytowanych górników i innych osób, które stosunkowo wcześnie znalazły się na emeryturze – na przykład poprzez organizowanie Klubów Świętej Barbary.
3. Zaleca się, by wierni przekazywali jeden procent podatku dochodowego na rzecz programów i organizacji charytatywnych rekomendowanych przez archidiecezję katowicką.
4. Zaleca się, by Caritas Archidiecezji Katowickiej i parafie archidiecezji katowickiej współpracowały w odkrywaniu obszarów, w których konieczna jest lub będzie w przyszłości posługa charytatywna katowickiego Kościoła, oraz w poszukiwaniu najwłaściwszych form charytatywnej posługi Kościoła. Należy w tym celu wykorzystywać wsparcie Górnośląskiego Obserwatorium Społecznego.
5. Zaleca się proboszczom, by wraz z parafialnymi zespołami Caritas organizowali i uczestniczyli w odwiedzinach chorych przebywających w domach, szpitalach, hospicjach oraz w innych miejscach opieki medycznej.
6. Zaleca się, by parafialne zespoły Caritas organizowały w parafiach, w miarę możliwości we współpracy z samorządami, grupy aktywizujące osoby starsze (na przykład oratoria seniora), placówki opiekuńczo-wychowawcze dla dzieci oraz inne formy pomocy wynikające z potrzeb danej parafii.

Powyższe wskazania należy interpretować zwłaszcza w kontekście następujących dokumentów:

• Sobór Watykański II: Dekret o apostolstwie świeckich „Apostolicam actuositatem”.
• Katechizm Kościoła katolickiego, nr 2443–2449, 2462–2463.
• Kodeks prawa kanonicznego, kan. 222, 394, 529.
• Jan Paweł II: Encyklika „Dives in misericordia”;
• Jan Paweł II: List apostolski „Salvifici doloris” (1984);
• Jan Paweł II: List apostolski „Novo millennio ineunte” (2001);
• Jan Paweł II: Motu proprio „Dolentium hominum” (1985).
• Benedykt XVI: Encyklika „Deus caritas est”.
• Franciszek: Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”.
• Konferencja Episkopatu Polski: Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o pracy charytatywnej w parafiach (1986);
• Konferencja Episkopatu Polski: Wskazania duszpasterskie dla parafialnych zespołów Caritas (2000).
• II Polski Synod Plenarny: Posługa charytatywna Kościoła.

Cały dokument „Wsłuchani w Ducha. Uchwały II Synodu Archidiecezji Katowickiej” dostępny jest na stronie: https://archidiecezjakatowicka.pl/dokumenty/uchwaly-ii-synodu

¹ Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Posługi Charytatywnej przyjęty przez zgromadzenie synodalne na III sesji plenarnej 9 maja 2015 roku.

² Por. Jan Paweł II, Encyklika „Dives in misericordia”, nr 3.

³ Por. tenże, List apostolski „Novo millennio ineunte”, nr 50.

⁴ Por. Sobór Watykański II, Dekret „Apostolicam actuositatem”, nr 8.

⁵ Por. Kodeks prawa kanonicznego, kan. 222, 394, 529; Konferencja Episkopatu Polski, Instrukcja Konferencji Episkopatu Polski o pracy charytatywnej w parafiach (1986); II Polski Synod Plenarny, Posługa charytatywna Kościoła; Konferencja Episkopatu Polski, Wskazania duszpasterskie dla parafialnych zespołów Caritas (2000); Katechizm Kościoła katolickiego, nr 2443–2449, 2462–2463.

⁶ W roku 1950 władze PRL chciały zdławić posługę charytatywną w Kościele, rozwiązując Caritas i utrudniając wszelkie tego rodzaju działania. Wówczas rozpowszechniła się nazwa „zespoły charytatywne”. Obecnie można i należy powrócić zarówno do nazwy, jak i do większej integracji działań charytatywnych parafii z Caritas instytucjonalną.

⁷ Obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”.